Mübariz Eldaroğlu Fransanın ədalətsizliyindən yazır…

Bir dövlətin əsl siması, onun bayram nitqlərində deyil, haqqı əzmək, azad səsi susdurmaq məqamında ortaya çıxar. Fransanın Yeni Kaledoniya kanak xalqına qarşı atdığı addımlar, imperiya tarixində nə qədər rəngli ifadələrlə bəzədilsə də, mahiyyətdə köhnə müstəmləkəçilik siyasətinin müasir libasda təkrarıdır.
«Azadlıq», «Bərabərlik», «Qardaşlıq» – Fransa inqilabının şüarlarıdır. Amma bu şüarlar, Parisdən minlərlə kilometr uzaqda, Sakit okeanın mavi sularında yaşayan kanakların qulağına top səsləri, həbs qapılarının cırıltısı və mərkəzdən göndərilən zorakı sazişlərin səsi kimi çatır.
BMT Baş Assambleyasının 1514 (XV) saylı Qətnaməsi (14 dekabr 1960) açıq deyir:
«Bütün xalqların öz müqəddəratını təyin etmək hüququ vardır.»
Bu prinsip, yalnız mənəvi deyil, həm də beynəlxalq hüququn imperativ norması – yəni heç bir halda istisna edilə bilməyən qaydasıdır. Fransa, öz konstitusiyasında da bu hüququ tanısa da, praktikada kanak xalqının iradəsini Bujival sazişi adı altında formalaşdırmaq və yönləndirmək istəyir.
Əgər bir xalqın iradəsi zorla formalaşdırılırsa, bu artıq hüququn predmeti olmur, siyasi manipulyasiyanın alətinə çevrilir. Bujival sazişi – görünüşdə muxtariyyət verir, amma mahiyyətdə suverenliyi gələcək referendum şərtinə bağlayır. Bu isə hüququn «müstəqilliyin gecikdirilməsi» adlanan boşluğundan sui-istifadədir.
Fəlsəfi İzahedici Baxış — Azadlıq, yalnız kağız üzərindəki hüquqlar toplusu deyil – o, xalqın yaddaşında, mədəniyyətində və gündəlik həyatında möhkəmlənən mənəvi haldır.
Kanak xalqı üçün azadlıq – sülh içində torpaqlarında yaşamaq, dilini, ənənəsini qorumaq, qərarlarını kənar güclərin diktəsi olmadan verməkdir. Fəlsəfi baxımdan, müstəmləkəçilik sadəcə siyasi hakimiyyət deyil, həm də iradənin tabe etdirilməsidir.
Fransa bu gün Kaledoniyada özünü sanki «mədəniyyət daşıyıcısı» kimi təqdim edir, amma fəlsəfə bizə öyrədir ki, «mədəniyyət» zorla gətirilirsə, o artıq mədəniyyət deyil, hakimiyyətin bəhanəsidir».
Klassik Üslubda Tarixi Paralellər
Tarixdə dəfələrlə görmüşük ki, imperiyalar daima «saziş» pərdəsi altında öz hökmranlıqlarını qoruyublar. Qacar dövründə Türkmənçay və Gülüstan müqavilələri necə xalqın iradəsini əzdisə, bu gün də Bujival sazişi kanak xalqını tabe hüquqlu bir statusa salmaq istəyir.
XIX əsrin şairi Mirzə Fətəli Axundzadə yazırdı:
«Hər kəsin öz mülkündə ağalığı, əgər başqa əlin hökmü ilədirsə, o mülk onun deyil.»
Kanak xalqının mülkü – onların torpağı, dənizi, hava və ruhudur. Bu mülkün üstündə Fransa bayrağı zorla dalğalanırsa, o, hüquq deyil, əsarətdir.
Bujival Sazişinin Mahiyyəti
• Status: «Yeni Kaledoniya dövləti» – amma Fransanın tərkibində.
• İkili vətəndaşlıq: Kanak xalqı həm Fransa, həm də «Kaledoniya» vətəndaşı olacaq.
• Səlahiyyətlərin ötürülməsi: Müdafiə, təhlükəsizlik və s. kimi strateji sahələr hələ uzun müddət Parisin əlində qalır.
• Referendum şərti: Saziş yalnız 2026-cı ildə keçiriləcək referendumda qəbul olunarsa qüvvəyə minəcək.
Bu, hüquqi baxımdan şərti azadlıq, fəlsəfi baxımdan isə gözlədilən əsarətdir.
2024 Hadisələrinin Kölgəsi
2024-cü ilin mayında Fransanın güc strukturlarının müdaxiləsi nəticəsində 14 dinc kanak həyatını itirdi. Bu qan, saziş kağızının hər sətirində görünməsə də, xalqın yaddaşında silinməzdir. Hər yeni siyasi təşəbbüs bu itkilərin kölgəsində qiymətləndirilir.
Nəticə — Fransanın daxili üzü, xaricdəki təbəssümlü diplomatiya maskasının arxasında görünməyə başladı. Yeni Kaledoniyada azadlıq, yalnız hüquqi sənədlərin dili ilə deyil, xalqın öz səsi ilə ifadə olunmalıdır. Əks halda, tarix bu hadisəni XXI əsrin yeni müstəmləkə sazişi kimi yazacaq. «Azadlıq – verilən deyil, alınan bir haqqdır.» – Bu prinsip həm hüququn, həm fəlsəfənin, həm də həyatın özüdür.