Niyə əsgərlər 45 gündən daha çox vuruşa bilmirlər?

XX əsrdə bütün dünya generalları qarşısında intensiv döyüşlər dövründə şəxsi heyətin dəyişdirilməsi problemi yarandı. Məlum oldu ki, aktiv hərbi əməliyyatlar zonasında ay yarım xidmət əsgərlərin nə qədər hazırlıqlı olsalar da, psixoloji dayanıqlığının həddidir.

Müharibədə nevrozlar

Müharibə bütün dövrlərdə kişilər üçün ağır bir sınaq hesab edilmişdir, lakin qədim dövrlərdə uzun sürən döyüşlər olmamışdır. Antik dövrün və Orta əsrlərin ən iri və qanlı döyüşləri belə nadir hallarda iki gündən artıq davam edirdi. Bu zaman döyüş meydanında qarşılaşan iki ordunun ən güclü gücünü müəyyən etmək üçün kifayət idi.Vəziyyət təkmilləşdirilmiş silahların, xüsusilə ağır səhra artilleriyasının ortaya çıxması ilə dəyişdi. Birinci Dünya Müharibəsinə hərbi əməliyyatlar fasiləsiz irəliləyişlərə və geri çəkilmələrə çevrildi. Məsələn, məşhur Verden döyüşü təxminən bir il davam etdi – 21 fevral-18 dekabr 1916 il. Döyüşlər zamanı əsgərlər hədsiz dərəcədə yük və qulaqlarında küyə məruz qalırdılar. Onların sağlamlıq vəziyyəti qeyri-müntəzəm yuxu və yemək, eləcə də soyuq sarsıtdı. Ölümün daimi qorxusu heç də az yorucu deyildi.

Əlavə məlumat: «Verden döyüşü»

• Qərb cəbhəsində Birinci Dünya müharibəsi zamanı alman və Fransa qoşunlarının 21 fevral-18 dekabr 1916-cı il tarixlərində keçirilən döyüş əməliyyatları toplusu. Birinci Dünya müharibəsində ən böyük və ən qanlı hərbi əməliyyatlardan biri, tarixdə tükənmək üçün müharibənin bir qəhrəmanlıq nümunəsi kimi daxil olmuşdur. Döyüş zamanı Fransa qoşunları Almaniyanın Verden rayonunda genişmiqyaslı hücumlarını dəf edə bildi.
• Başlanğıc: 21 Fevral 1916-cı il
• Sonu: 18 dekabr 1916
• Yeri: Verden, Fransa
• Hərbi kampaniya: Qərb Cəbhəsi Birinci Dünya müharibəsi

S. M. Kirov adına Hərbi Tibb Akademiyasının professoru Andrey Marçenko həmmüəlliflər ilə Birinci Dünya müharibəsi haqqında belə məlumatları gətirir:»Alman Qoşunlarında sinir-psixi pozğunluğu olan xəstəxanaya yerləşdirilmiş xəstələrin sayı bütün xəstələrin 6,7% — ni təşkil edib. Bununla yanaşı, müharibənin əvvəlində bir «əsəbi» xəstəyə 360 nəfər yaralı düşürdüsə, bir neçə aydan sonra artıq 20 nəfər əmələ gəlirdi. Nevrosteniya payı 18,9%, isteriya – 37,8% təşkil edirdi. İngilis ordusunda 1914 – cü ildə 30 yaralıya, 1915-ci ildə isə 11 nəfər yaralıya bir «əsəb xəstəsi» düşürdü.Psixi məhdudiyyətlərHərbi psixologiya XX əsrin ortalarında bir elm kimi formalaşmışdır. İlk növbədə, elm adamları döyüş meydanında insanın psixoloji dözümlülüyünün sərhədlərini araşdırırdılar.İkinci Dünya müharibəsindən bilavasitə sonra hərbi nevrozları öyrənən amerikalı tədqiqatçılar Roy Suonk və Uolter Marşand 35 gündən sonra baş verən «döyüş tükənməsi» kimi hadisəni təsvir edirlər.

Bir döyüşçü ön xətt sıralarında xidmətini davam edərsə, bu kədərli nəticələrə gətirib çıxarır. 60 gün fasiləsiz döyüşlərdən sonra bütün sağ qalan əsgərlərin 98% — də bu və ya digər tipli psixiatriya pozuntuları başlayır. 1946-cı ildə Suonk və Marşandın topladığı məlumatlar o qədər inandırıcı olub ki, ABŞ generallarını hərbi doktrinanı dəyişməyə məcbur ediblər. Məsələn, Koreya müharibəsində (1950-1953 – cü illər) Amerika ekspedisiya ordusunda ilk dəfə olaraq şəxsi heyətin cəbhədə rotasiya müddətini-döyüş bölmələrində 9 ay, təminat qoşunlarında isə 13 ay müəyyən ediblər.Alman hərbi psixoloq Elmar Dinter, «Qəhrəman və ya qorxaq: döyüşdə əsgərə təzyiq» kitabının müəllifi qeyd edir ki, ilk 15-25 gün ərzində əsgərin hərbi şəraitə adaptasiyası baş verir.

Digər tədqiqatlar göstərir ki, bu mərhələdə orqanizm mümkün travmaya «hazırlaşaraq» xeyli miqdarda endorfinlər və ankefalinlər istehsal edir. Lakin 30-40 gün düşmənlə toqquşmadan sonra tükənmə dövrü başlayır. Beləliklə, döyüş qabiliyyətinin zirvəsi yalnız 1-2 həftədir.Nəhayət, fəal döyüş şəraitində qalmağın ən yüksək, lakin yolverilən vaxtı ,Pentaqonun məsləhətçisi Riçard Qabriel adlandırır. O, hərbi psixiatrların çoxillik təcrübəsinin, eləcə də keçmiş və müasir dövrdəki döyüşlərin təsvirinin təhlilinə əsaslanır.»

R. A. Qabriel sübut edib ki, əgər 45 gündən sonra döyüş meydanında fasiləsiz olan hərbçilər arxa cəbhəyə göndərilməyəcəklərsə, onda psixofizioloji imkanları ilə onlar bacarıqsız olurlar».»Tətbiqi hərbi psixologiya «dərsliyində Aleksandr Karayani və İqor Syromatnikov Qabrielin əsərinə istinad edərək-45 gündən sonra «qəhrəmanlar artıq yoxdur: müharibədə dəlilik və psixiatriya» yaranması var-deyə yazırlar.

Bütün bu rəqəmlər yalnız əsgərlərin yuxu müddəti normasına uyğun olaraq işləyir.

Döyüşçülər gündə 3 saat yatırlarsa, onlar 91% döyüş qabiliyyətini yalnız 9 gün saxlayırlar. Yarım saatlıq bir yuxu ilə, döyüş qabiliyyəti 50% — ə düşür və yalnız 7 gün davam edir, bundan sonra şəxsi heyətin yarısı psixoloji olaraq sıradan çıxır.

Bu mübahisəli mövzu haqda ön xətdə,döyüş növbəsində,atəşkəsdən sonra ön müdafiə səddində olan hərbicilər,hərbi ekspertlər-sizin fikirləriniz önəmli olardı.

Ruslan Mir