Mübariz Eldar oğlu yazır: «Paşinyanın “Trump Marşrutu”

Mübariz Eldar oğlu

Sərhəd Nəzarəti, Suverenlik və Azərbaycanın Perspektivi
1. Suverenlik, yurisdiksiya və ərazi bütövlüyü prinsipi Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan çıxışında bildirdi ki, TRIPP (“Trump Route for International Peace and Prosperity”) layihəsi Ermənistanın suverenliyi, yurisdiksiyası və sərhədlərinin toxunulmazlığı prinsiplərinə əsaslanacaq. O, “infrastruktur” adı altında hər hansı xarici nəzarətə icazə verilməyəcəyini, bütün proseslərin yalnız Ermənistan qanunları çərçivəsində aparılacağını vurğuladı.
PS — Azərbaycanın baxışına görə – geniş təhlil:
Ermənistanın suverenliyini ön plana çıxarması, regional inteqrasiyada məsuliyyətini öz üzərinə götürməsi kimi görünə bilər. Lakin reallıqda bu, Azərbaycan üçün strateji əhəmiyyət daşıyan Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı haqlı gözləntilərin təxirə salınması deməkdir. Bakı, dəhlizin maneəsiz istifadəsini, sərbəst tranziti və Naxçıvan ilə əsas hissə arasındakı birləşməni təmin etməyi hədəfləyir. Ermənistanın bütün idarəetməni yalnız öz nəzarətində saxlamaq istəyi, Azərbaycanın bu məqsədə çatmasını gecikdirə və regional ticarət, logistika üçün əlavə əngəl yarada bilər. Bu da, nəticə etibarilə, Azərbaycan üçün iqtisadi və geosiyasi üstünlüklərin məhdudlaşması deməkdir.
2. Yolun idarə olunması
Paşinyan açıqladı ki, TRIPP marşrutunun istifadəsi və idarə olunması (business management) Ermənistan və ABŞ-ın yaradacağı müştərək şirkət tərəfindən həyata keçiriləcək. Lakin yolun nəzarəti (control) tam şəkildə Ermənistan qanunları və yurisdiksiyası daxilində qalacaq. Yəni, texniki-idarəetmə xarici şirkətə aid olsa da, dövlət nəzarəti Ermənistanın əlində saxlanılacaq.
PS — Azərbaycanın baxışına görə – geniş təhlil:
Texniki idarəetmənin xarici şirkət tərəfindən aparılması, nəzəri baxımdan, regional kommunikasiya yollarının müasir standartlara uyğun işləməsinə xidmət edə bilər. Lakin nəzarətin tam şəkildə Ermənistanın əlində saxlanılması Azərbaycan üçün strateji təhlükəsizlik və tranzit məsələlərində narahatlıq yaradır. Bu, Naxçıvanla əsas hissə arasında yük və sərnişin hərəkətinin maneəsiz təmin olunmasına əlavə əngəl yarada bilər. Azərbaycan üçün əsas narahatlıq odur ki, hər hansı siyasi və ya təhlükəsizlik səbəbi ilə Ermənistan tranziti məhdudlaşdıra bilər, bu da regionun iqtisadi və logistika səmərəsini azaldar.
3. Sərhəd keçidləri, gömrük və sərhəd yoxlamaları
Paşinyan parlamentdə deputatların suallarına cavab olaraq bildirdi ki, sərhəd və gömrük yoxlamaları müasir texnologiyalar əsasında qurulacaq. İnsanlarla birbaşa təmas yalnız texniki nasazlıq aşkar edildikdə olacaq. Gömrük prosedurları, sərhəd xidməti və standart yoxlamalar saxlanılacaq, Ermənistanın gömrük və sərhəd sahəsində öz suveren hüquqlarını heç kimlə bölüşməsi nəzərdə tutulmur.
PS — Azərbaycanın baxışına görə – geniş təhlil:
Texnologiyaya əsaslanan sərhəd və gömrük sistemi, nəzəri baxımdan, kommunikasiya sürətini artırsa da, Ermənistanın bütün prosesi öz nəzarətində saxlaması Azərbaycanın tranzit yüklərinin sərbəst hərəkətinə mane ola bilər. Azərbaycanın gözləntisi, Zəngəzur dəhlizinin beynəlxalq standartlara uyğun, heç bir süni gecikmələr və siyasi maneələr olmadan fəaliyyət göstərməsidir. Ermənistanın suveren hüquqlarını ön plana çıxarması isə Bakı üçün mümkün maneələrin, yoxlamaların və prosedur yavaşlamalarının hüquqi əsasını yaradır. Bu, regional ticarət və iqtisadi əməkdaşlığa mənfi təsir göstərə bilər.
4. “Zangezur koridoru” terminologiyası və layihənin adlandırılması
Paşinyan dəfələrlə vurğulayıb ki, “Zangezur koridoru” anlayışı Ermənistan üçün qəbulolunmazdır. Layihənin rəsmi adı “Trump Route” (TRIPP) olaraq təsbit edilib. O, “Zangezur koridoru” ifadəsinin Azərbaycanın və bəzi xarici dairələrin işlətdiyi termin olduğunu, lakin rəsmi sənədlərdə belə bir anlayışın mövcud olmadığını qeyd edib.
PS — Azərbaycanın baxışına görə – geniş təhlil:
Terminoloji fərqlilik yalnız söz deyil, strateji ziddiyyətin ifadəsidir. Bakı, “Zəngəzur dəhlizi”ni regional inteqrasiyanın və beynəlxalq ticarət marşrutlarının təməl elementi kimi görür. Ermənistanın “koridor” anlayışını rədd etməsi, Azərbaycanın Naxçıvanla əsas hissəsini birləşdirən maneəsiz dəhliz hədəflərinə çatmasına əngəl yaradır. Bu, həmçinin, beynəlxalq hüquq çərçivəsində tranzit hüquqlarının təmin olunması məsələsini mürəkkəbləşdirir. Azərbaycanın baxışı belədir ki, dəhlizə maneələrin aradan qaldırılması regional sülh və iqtisadi inkişaf üçün vacibdir, Ermənistanın mövqeyi isə bu baxımdan risk və gərginlik yaradır.
Qısa Rəy və Əhəmiyyəti
Paşinyanın açıqlamaları Ermənistan daxilindəki narahatlıqları aradan qaldırmaq və layihənin praktik icrasını təmin etmək məqsədi daşıyır: sərhəd-keçid prosedurları, nəzarət və ərazi bütövlüyü məsələləri aydınlaşdırılır. TRIPP-in Ermənistan üçün blokadaların aradan qaldırılması, regional kommunikasiya yollarının açılması və iqtisadi imkanların genişlənməsi baxımından mühüm olduğu vurğulanır.
PS — Azərbaycanın baxışına görə – geniş təhlil:
TRIPP layihəsi, nəzəri baxımdan, regional kommunikasiya və iqtisadi əməkdaşlıq üçün müsbət addım ola bilər. Lakin Ermənistanın nəzarəti öz əlində saxlamaq mövqeyi və “koridor” terminologiyasını rədd etməsi Azərbaycanın Naxçıvanla əsas hissəni birləşdirən maneəsiz dəhliz gözləntilərinə uyğun gəlmir. Bu, Bakının geosiyasi və iqtisadi maraqlarına ciddi təsir göstərə bilər, regional ticarət və tranzit səmərəliliyini azalda bilər. Azərbaycanın baxışı budur ki, real fayda yalnız beynəlxalq hüquqi zəmanət və sərbəst tranzit təmin edildiyi halda əldə edilə bilər